รางวัลวรรณกรรมเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ : รางวัลวรรณกรรมสุดคลาสสิกที่คนไทยทุกคนต้องรู้จัก!

นวนิยายไทยหลายเล่มที่ตีพิมพ์ในไต้หวันในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมาได้กล่าวถึง "รางวัลวรรณกรรมเอเชียตะวันออกเฉียงใต้" แล้วรางวัลนี้คืออะไรกันแน่? บทความนี้จะแนะนำประวัติความเป็นมาของรางวัลนี้ และเหตุผลที่แม้จะเรียกว่ารางวัลวรรณกรรม "เอเชียตะวันออกเฉียงใต้" แต่แท้จริงแล้วรางวัลนี้มีความสำคัญอย่างยิ่งต่อวงการวรรณกรรมไทย

รุ่นก่อนๆ

ในช่วงสงครามเย็น ก่อนที่จะมีการจัดตั้งสมาคมประชาชาติแห่งเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ (อาเซียน) ในปัจจุบัน มีกลุ่มป้องกันร่วมที่เรียกว่า "องค์การสนธิสัญญาป้องกันเอเชียตะวันออกเฉียงใต้" (พ.ศ. 2498-2520) ซึ่งก่อตั้งขึ้นเพื่อวัตถุประสงค์ในการ "ป้องกันร่วมต่อต้านคอมมิวนิสต์" แต่ในความเป็นจริง ประเทศในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้มีเพียงฟิลิปปินส์และไทยเท่านั้น ส่วนประเทศอื่นๆ ส่วนใหญ่เป็นประเทศตะวันตกที่มีความต้องการต่อต้านคอมมิวนิสต์และออสเตรเลีย

ในปี พ.ศ. 2511 ประเทศไทย ฟิลิปปินส์ และประเทศสมาชิกอีกประเทศหนึ่งขององค์กร คือ ปากีสถาน ได้ร่วมกันก่อตั้งรางวัลวรรณกรรมซีโต (SEATO Literary Award) ขึ้น รางวัลวรรณกรรมนี้มีอายุสั้นมากและหายไปหลังจากได้รับรางวัลเพียงห้าปี อย่างไรก็ตาม ในบรรดานักเขียนชาวไทยที่ได้รับรางวัล ยังคงมีนักเขียนชื่อดังท่านหนึ่งซึ่งผลงานของเธอได้รับการคัดเลือกให้เป็นตำราเรียนในภายหลัง นั่นก็คือ สุภา สิริสิงห์ ผู้เขียนภายใต้นามปากกาว่า "โบตั๋น" ผลงานของเธอเรื่อง "จดหมายจากประเทศไทย" เป็นหนึ่งในวรรณกรรมไทยที่มีชื่อเสียงที่สุดในโลกตะวันตก เนื่องจากมีการแปลเป็นภาษาอังกฤษ

รางวัล SEA Write เป็นรางวัลวรรณกรรมเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ที่นำโดยองค์กรที่ไม่ใช่ภาครัฐ

กลุ่มป้องกันร่วมที่กล่าวถึงข้างต้นถูกยุบลงไม่นานหลังจากสงครามเวียดนามสิ้นสุดลง "สมาคมประชาชาติแห่งเอเชียตะวันออกเฉียงใต้" ซึ่งก่อตั้งขึ้นในปี พ.ศ. 2510 โดยมีจุดยืนต่อต้านคอมมิวนิสต์ ค่อยๆ มีความก้าวหน้าอย่างมากและกำหนดทิศทางการพัฒนาในอนาคตในการประชุมสุดยอดสองครั้งในปี พ.ศ. 2519 และ พ.ศ. 2520

ในแนวโน้มภูมิรัฐศาสตร์ใหม่ โรงแรมแมนดารินโอเรียนเต็ลในกรุงเทพฯ อาจรับรู้ถึงทิศทางลมและริเริ่มการจัดตั้ง "รางวัลวรรณกรรมเอเชียตะวันออกเฉียงใต้" ขึ้นในปี พ.ศ. 2522 นักวิจารณ์ชี้ให้เห็นว่าอาจมีเป้าหมายบางประการในการขยายตลาดระดับภูมิภาคและการประชาสัมพันธ์เชิงพาณิชย์

แต่โรงแรมแมนดารินโอเรียนเต็ลกรุงเทพฯ ซึ่งก่อตั้งขึ้นในปี พ.ศ. 2419 ก็มีความสัมพันธ์กับวรรณกรรมอยู่บ้าง นักเขียนชื่อดังที่เคยมาพักในอาคารเก่าแก่ของโรงแรมที่เรียกว่า "ปีกนักเขียน" ได้แก่ มอห์ม คอนราด และนักเขียนท่านอื่นๆ และยังมีห้องสวีทคลาสสิกที่ตั้งชื่อตามนักเขียนท่านนี้ในโรงแรมอีกด้วย

ผู้บริหารระดับสูงของโรงแรมแมนดารินโอเรียนเต็ลในกรุงเทพฯ ได้ติดต่อขอความร่วมมือจากการบินไทยและกลุ่มอิตัลไทยอย่างต่อเนื่อง (ต่อมาธนาคารกรุงเทพได้เข้าร่วมด้วย) และในปี พ.ศ. 2522 สมเด็จพระเจ้าเปรมบุรฉัตร พระราชนัดดาในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 และอดีตอธิการบดีภาควิชาภาษาศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ได้มอบรางวัลวรรณกรรมเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ครั้งแรก ในขณะนั้นมีเพียงนักเขียนจากประเทศไทย สิงคโปร์ ฟิลิปปินส์ มาเลเซีย และอินโดนีเซียเท่านั้นที่เข้าร่วม นักเขียนไทยคนแรกที่ได้รับรางวัลนี้คือ กำพล บุญทวี ซึ่งผลงานชนะเลิศคือ "บุตรแห่งอีสาน"

(เลือกเล่มได้) Thinkbeyond Book (ธิงค์บียอนด์ บุ๊คส์) SLM รวมหนังสือ ราคาพิเศษ หมวดการลงทุน และอื่นๆ ชุด 2

฿447-฿2,037

ซื้อสินค้า

รางวัลนี้จัดขึ้นมาเกือบ 45 ปีแล้ว หลังจากสงครามเย็นสิ้นสุดลง ประเทศต่างๆ ที่เคยอยู่ภายใต้การปกครองของคอมมิวนิสต์ได้รวมตัวกัน และปัจจุบันผู้รับรางวัลประกอบด้วยประเทศสมาชิกอาเซียน 10 ประเทศ อย่างไรก็ตาม แต่ละประเทศมีกลไกการคัดเลือกของตนเอง และคัดเลือกผู้ชนะในแต่ละประเทศอย่างอิสระในปีนั้น ในท้ายที่สุด นักเขียนที่ได้รับรางวัลทั้งหมดจะมารวมตัวกันที่โรงแรมแมนดารินโอเรียนเต็ล กรุงเทพฯ เพื่อรับรางวัล และรางวัลนี้มักจะมอบให้โดยสมาชิกราชวงศ์ไทย

เนื่องจากกระบวนการคัดเลือกมีความเป็นอิสระ บรรยากาศทางวรรณกรรมและศิลปะของแต่ละประเทศจึงแตกต่างกัน ซึ่งบางครั้งอาจทำให้บางประเทศไม่สามารถคัดเลือกนักเขียนได้ ดังนั้นจึงอาจไม่ได้ส่งผลงานเข้าประกวดครบทั้ง 10 ประเทศทุกปี อย่างไรก็ตาม เนื่องจากโรงแรมแมนดารินโอเรียนเต็ลในกรุงเทพฯ เป็นประเทศเจ้าภาพและได้รับการสนับสนุนอย่างแข็งขันจากบริษัทไทย สถาบันการศึกษาไทย สถาบันศิลปะและวัฒนธรรมไทย และเจ้าหน้าที่ของไทยจำนวนมาก เมื่อเปรียบเทียบกับประเทศอื่นๆ รางวัลวรรณกรรมเอเชียตะวันออกเฉียงใต้จึงเป็นรางวัลที่สำคัญสำหรับวงการวรรณกรรมไทยอย่างไม่ต้องสงสัย

เป็นที่น่าสังเกตว่าในแต่ละปีจะมีนักเขียนชื่อดังได้รับเชิญให้เป็นวิทยากรในพิธีมอบรางวัล แต่ Akinwande Oluwole "Wole" Soyinka นักเขียนชาวไนจีเรีย ผู้ได้รับรางวัลโนเบลในปี 1986 ปฏิเสธคำเชิญให้ขึ้นพูดในปี 2006 เนื่องจากเขาต้องการประท้วงการรัฐประหารในประเทศไทยในปีนั้น

กลไกการคัดเลือกรางวัลวรรณกรรมเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ในประเทศไทย

ต่างจากรางวัลวรรณกรรมขององค์การสนธิสัญญาป้องกันเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ (Southeast Asia Treaty Organization) ซึ่งมีระยะเวลาสั้นกว่า ซึ่งมีความเป็นทางการมากกว่า รางวัลวรรณกรรมเอเชียตะวันออกเฉียงใต้กลับถูกครอบงำโดยแวดวงวิชาการและวรรณกรรมมากกว่า อย่างน้อยก็ในประเทศไทย แน่นอนว่านักวิชาการและนักเขียนต่างก็มีจุดยืนทางการเมืองและรสนิยมทางสุนทรียะของตนเอง ดังนั้นภูมิทัศน์ของผลงานที่ได้รับรางวัลในแต่ละปีจึงเปลี่ยนแปลงไปอย่างต่อเนื่อง ยกตัวอย่างเช่น ปีที่จิดานันท์ เหลียงเพียรสมุทร ซึ่งเดินทางมาเยือนไต้หวันในปีนี้ ได้รับรางวัลจากผลงานรวมเรื่องสั้นแนววิทยาศาสตร์ของเขา ถือเป็นผลการคัดเลือกที่มีความทันสมัยอย่างมาก

BBW หนังสือ BOOK OF WHY ISBN:9781802065060

฿243-฿243

ซื้อสินค้า

กลไกการคัดเลือกในประเทศไทยส่วนใหญ่ดำเนินการโดยสมาคมภาษาและหนังสือไทย และสมาคมนักเขียนไทย โดยมีหลักเกณฑ์หลักดังนี้

(1) คณะกรรมการคัดเลือกจำนวน 7 คน จะได้รับการเสนอชื่อโดยสมาคมทั้งสองแห่ง ได้แก่ ตัวแทนจากสมาคมภาษาและหนังสือไทย จำนวน 3 คน ตัวแทนจากสมาคมนักเขียนไทย จำนวน 3 คน และตัวแทนผู้เชี่ยวชาญหรือนักวิชาการด้านวรรณกรรม จำนวน 1 คน

กรรมการคัดเลือกจะต้องไม่มีความขัดแย้งทางผลประโยชน์ใดๆ ในผลงานที่ส่งมาพิจารณาในปีนั้น และจะต้องคัดเลือกผลงานจากผู้สมัครไม่น้อยกว่า 7 ชิ้นและไม่เกิน 10 ชิ้นเพื่อเข้าสู่รอบสุดท้าย

(2) สมาคมทั้งสองจะเสนอชื่อ “คณะกรรมการ” จำนวนเจ็ดคน ประกอบด้วยนายกสมาคมภาษาและหนังสือราชบัณฑิตยสถาน หรือตัวแทนนายกสมาคมนักเขียนไทย นักเขียนหรือกวีผู้มีฐานะสูง ผู้แทนด้านวรรณกรรมสามคน และประธานคณะกรรมการคัดเลือก นอกจากประธานกรรมการคัดเลือกแล้ว สมาชิกอีกหกคนจะต้องไม่ซ้ำซ้อนกับสมาชิกคณะกรรมการคัดเลือก และไม่มีส่วนได้เสียใดๆ ในผลงานที่ส่งเข้าพิจารณาในปีนั้น

(3) คุณสมบัติของผลงานที่จะส่งเข้ารับการพิจารณา: ต้องเป็นนวนิยาย บทกวี หรือรวมเรื่องสั้นที่เขียนเป็นภาษาไทย ต้องเป็นผลงานต้นฉบับของผู้ประพันธ์ และต้องไม่เป็นงานแปลหรือดัดแปลง ผู้ประพันธ์ต้องยังมีชีวิตอยู่ในขณะที่ส่งเข้ารับการพิจารณา ผลงานต้องตีพิมพ์เป็นหนังสือเป็นครั้งแรก และต้องตีพิมพ์ไม่เกินสามปีก่อนวันกำหนดส่งผลงาน ต้องเป็นสิ่งพิมพ์ที่มีเลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือที่ถูกต้อง หากเป็นรวมเรื่องสั้น ต้องมีเรื่องสั้นอย่างน้อยแปดเรื่อง หากเป็นรวมบทกวีหรือเรื่องสั้น ผลงานที่เคยรวมอยู่ในหนังสือเล่มอื่นมาก่อนต้องไม่เกินร้อยละ 70 ของผลงานทั้งหมดที่ส่งเข้ารับการพิจารณา ผลงานที่ได้รับรางวัลอื่นๆ ยังสามารถส่งเข้ารับการพิจารณาได้

BBW หนังสือ Quarto: Beautiful Blooms Colouring Book

฿223-฿223

ซื้อสินค้า

มีเรื่องหนึ่งที่ผมไม่เห็นในข้อมูลที่เกี่ยวข้อง แต่ได้ยินมาจากสำนักพิมพ์ไทยว่าหมวดหมู่ของรางวัลวรรณกรรมเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ในประเทศไทยนั้นแตกต่างกันไปทุกปี! มีการระบุว่าจะมีการรับผลงานประเภทนวนิยาย บทกวี และเรื่องสั้น ดังนั้นเมื่อเริ่มเปิดรับสมัครในแต่ละปี จะมีการประกาศประเภทผลงานที่จะรับในปีนี้